Przy drodze do Kocikowej
Otoczony betonowym płotem, opuszczony i zapomniany, ukryty w lesie – żydowski cmentarz Pod Czarnym Lasem, w Pilicy. Podczas II wojny światowej Niemcy zdewastowali to miejsce i wywieźli wiele nagrobków. Rozstrzeliwali tu ludność żydowską, która ukrywała się w okolicznych lasach.
Na powierzchni 1 hektara zachowało się 327 macew, a najstarsza pochodzi z 1870 roku. Wykonano je głównie z kamienia i opatrzono typowymi symbolami i inskrypcjami w języku hebrajskim.
Macewa swym wyglądem nawiązuje do bramy, symbolu przejścia z życia ziemskiego do życia w innym świecie. Nie ma zdjęć ani podobizn zmarłego, nie ma nazwisk, ani daty urodzenia, jest data zgonu i bogata symboliczna ornamentyka. Zastanawialiśmy się co może oznaczać. Oto wyjaśnienie co znaczą poszczególne symbole.
- Przechylony dzban lub misa – zdobi groby zmarłych pełniących funkcje pomocników podczas modlitw. Do ich zadań należało między innymi czytanie Tory w synagodze oraz obmywanie rabinom rąk, do czego używano dzbana i misy.
- Skarbonka – na macewach osób znanych ze swej dobroczynności.
- Świece lub świeczniki – na grobach kobiet, bo to one zapalają szabasowe świece.
- Korona – na grobach rabinów czy osób darzonych dużym szacunkiem.
- Lew – znak plemienia Judy, ludu Izraela, symbol potęgi, siły, wyzwolenia i odkupienia.
- Księgi – grób osoby uczonej w Torze i Talmudzie lub sofera, czyli osoby przepisującej święte księgi.
- Tablice przykazań – na grobach rabinów i nauczycieli.
- Zwoje Tory – na grobach wybitnych rabinów i przywódców religijnych.
- Jednorożec – symbol człowieka sprawiedliwego i znak zbawienia.
- Drzewa – symbole wieloznaczne, mogą odnosić się do prawości zmarłego, do życia i odpoczynku w raju, albo mogą oznaczać żałobę.
Na starszych macewach nie znajdziemy nazwisk, a jedynie imiona zmarłych oraz imiona ich ojców. Przez setki lat Żydzi określali tożsamość imieniem oraz imieniem ojca. Dopiero w czasie zaborów władze nakazały im przybranie nazwisk. Polecenie to nie spotkało się z aprobatą Żydów. Nazwiska nadawali urzędnicy, a za wymyślenie dobrze brzmiącego nazwiska oczekiwali stosownej gratyfikacji finansowej. Żydzi, którzy nie wnieśli odpowiedniej opłaty, otrzymywali nazwiska ośmieszające lub obraźliwe.
Na macewie nie umieszczano daty urodzenia. Wiek zmarłego określano, pisząc: „mąż stary i sędziwy”, „młody mężczyzna”, „wyrwana w młodych latach”.
Na macewach zawsze pojawia się data zgonu, podawana według kalendarza żydowskiego. Pomija się jednak pierwszą cyfrę roku.
Na żydowskich grobach często widuje się ułożone kamienie. Prawdopodobnie obyczaj pochodzi z dawnych czasów, gdy zwłoki grzebano na pustyni. Zabezpieczenie przed dzikimi zwierzętami miejsca pochówku poprzez ułożenie na nim kamieni, było wyrazem szacunku dla zmarłego.
A na przełomie XIX i XX wieku Pilicę zamieszkiwało 1300 Polaków i dwa razy tyle Żydów…
